تاریخچه جابجایی ساعت به اواخر قرن ۱۹ می رسد. ایده ابتدایی این کار نخستین بار توسط یک ستاره شناس نیوزلندی بنام «جرج هادسن» مطرح شد. در بحبوحه جنگ اول جهانی بسیاری از کشور ها در زمان های مختلفی اقدام به تغییر ساعت های خود می کردند. امروزه متداول ترین زمان برای جابجایی ساعت ها، ابتدای فصل بهار و شروع فصل پاییز است؛ بدین صورت که در اول بهار ساعت رسمی بسیاری از کشور ها یک ساعت به جلو کشیده شده و شش ماه بعد یعنی پس از اتمام فصل تابستان و شروع نیمه دوم سال دوباره یک ساعت به عقب کشیده می شود. اما علت چیست؟ چرا کشور ها هر ساله اقدام به تغییر ساعات خود می کنند؟ به نظر می رسد استفاده بیشتر از روشنایی روز و نور آفتاب دلیل اصلی این کار باشد. این امر موجب کاهش مصرف سوخت و استفاده بهینه از انرژی می شود. در دهه ۷۰ میلادی با گسترش بحران انرژی در سرتاسر جهان اغلب کشور ها به منظور صرفه جویی در انرژی مصرفی خود به ساعت تابستانی روی آوردند. علت این کار هم این بود که هنگام به عقب کشیده شدن ساعت در ابتدای پاییز، به نوعی یک ساعت از عصر به صبح منتقل می شود و مردم زمان بیشتری را در روشنایی روز خواهند بود و به همین دلیل استفاده از برق و سیستم های گرمایشی تا حدی کاهش می یابد. در هنگام بهار هم برعکس این سازوکار اتفاق می افتد و مردم به مدت یک ساعت در تاریکی کمتری خواهند بود. امروزه نیز در کشور های بسیاری از نقاط مختلف جهان ازجمله کشور خودمان ایران کماکان از ساعت تابستانی استفاده می شود. شاید برای بسیاری از کاربران سوال باشد که چرا ساعت ها در برخی از کشور ها، در ابتدای پاییز و بهار تغییر می کند. در این مقاله از فروشگاه ساعت آماتیس واچ به توضیح این مسئله می پردازیم.
تاریخچه پیدایش تغییر ساعت
سابقه جابجایی ساعت به سال ۱۸۹۵ میلادی بر می گردد البته تا پیش از شروع جنگ اول خیلی به این موضوع توجه نمی شد. اما با طولانی شدن جنگ و کاهش ذخایر سوختی کشورها به ویژه ذغال سنگ در سرتاسر کشورهای اروپایی، حکومت ها مجبور به یافتن راهی برای کم کردن مصرف انرژی بودند. آلمانی ها، مجارها و همچنین کشور اتریش که اتفاقا هر سه در یک جبهه می جنگیدند از نخستین کشور هایی بودند که میزان فعالیت در روز را افزایش دادند. اندکی بعد انگلستان نیز به این جریان پیوست و تا به امروز نیز آن را اعمال می کند. پس از مدت کوتاهی کشور های دیگری نیز قانون تغییر ساعت را اعمال کردند که البته این قانون در بیشتر این کشور ها ماندگار نبود و فقط از ۱۹۱۶ تا ۱۹۱۸ این کار ادامه یافت.
تغییر ساعت در کشورهای مختلف در چه تاریخی است
کشورهای عضو اتحادیه اروپا قانون ساعت زمستانی را دارند و طبق این قانون در یکشنبه آخر ماه اکتبر ساعت های خود را یک ساعت به عقب می کشند. این قانون در ایالات متحده در نخستین یکشنبه نوامبر انجام می شود. اکثر ایالت های استرالیا نیز در اولین یکشنبه اکتبر ساعت های خود را به عقب می کشند. در نیوزلند هم که در نزدیکی استرالیا قرار دارد، تغییر ساعت رسمی در پایان ماه سپتامبر انجام می شود. در ایران هم در پایانِ روز یکم فروردین ساعت رسمی کشور یک ساعت به جلو کشیده شده و در ۳۰ ام شهریور ماه به عقب کشیده می شود.
نکات مثبت استفاده از ساعت تابستانی
تغییر ساعت در نیمه اول سال و به جلو کشیده شدن آن به افراد این اجازه را می دهد که مدت بیشتری را استراحت کنند و صبح ها یک ساعت بیشتر بخوابند که باعث ایجاد احساس رضایت در مردم می شود. همانطور که در قسمت های قبلی مقاله اشاره شد، ساعت تابستانی باعث مصرف بهینه در انرژی و بهبود در کشاورزی می شود. همچنین از آنجا که مردم بیشتر در معرض نور آفتاب قرار می گیرند باعث می شود افراد ویتامین D بیشتری جذب کنند. جالب است بدانید که در سال ۲۰۱۱ روسیه قانون ساعت تابستانی را لغو کرد که این کار با توجه به وسعت بسیار زیاد روسیه مشکلاتی مانند تاریک شدن هوا به هنگام نیم روز را به دنبال داشت. این کشور سه سال بعد در سال ۲۰۱۴ دوباره اجرای ساعت تابستانی را ازسرگرفت.
مشکلات و نکات منفی در تغییر ساعت
بسیاری از منتقدان قانون تغییر ساعت معتقدند که تغییر ساعت تاثیری بر روی مصرف انرژی ندارد و میزان انرژی ذخیره شده در عصر با افزایش مصرف مردم به هنگام صبح از بین می رود. علاوه بر این برخی تحقیقات پزشکی نشان داده است که تغییر ساعت باعث به هم خوردن نظم ساعت خواب بدن شده و تاثیر منفی بر روی سلامت افراد دارد. همچنین نتایج آزمایش های انجام شده بر روی افرادی که تغییر ساعت در مناطق آنها رخ داده نشان می دهد که احتمال حمله قلبی در هفته اول جابجایی ساعت تابستانی افزایش می یابد. از این رو بسیاری از افراد نگران در حوزه سلامت جامعه به دنبال لغو این قانون هستند. مطالعات انجمن سلطنتی پیشگیری از وقوع تصادفات رانندگی در بریتانیا (ROSPA) نشان می دهد که به عقب کشیده شدن ساعت در پاییز باعث افزایش تصادفات می شود. از آنجا که اغلب مردم ساعت های ابتدایی روز به سر کار رفته و در انتهای روز و یا عصرهنگام از کار برمی گردند این ساعات زمان پیک رانندگی است. با به عقب کشیده شدن ساعت در پاییز، بخش اعظمی از زمان پیک رانندگی در تاریکی انجام می شود. عامل خستگی و تاریکی هوا سبب بروز بسیاری از تصادفات به ویژه تصادفات در زمان عصر می شود. بنابراین انجمن توصیه کرده است که قانون تغییر ساعت رسمی در بریتانیا برداشته شود.
تاثیر تغییر ساعت بر روی اقتصاد کشورها
نمی توان بصورت مشخصی عنوان کرد که تغییر ساعت برای اقتصاد مفید واقع می شود یا خیر، وابسته به فعالیت اقتصادی و منطقه جغرافیایی که این فعالیت در آن انجام می پذیرد تاثیر جابجایی ساعت متغیر است. به عنوان مثال صنعت توریسم و گردشگری با افزایش ساعات روز از اجرای این قانون بهره می برد. اما از طرفی دیگر بسیاری از کشاورزان مخال این وضع اند آنها معتقدند که تغییر ساعت، عمده فعالیت آنها مانند برداشت محصول و نیز شیردهی حیواناتشان را تحت تاثیر قرار می دهد. برخی دیگر از صنایع وجود دارند که تغییر ساعت تاثیر چندانی بر روی آنها ندارد برنامه زمانی پروازها براساس UTC که ساعت هماهنگ جهانی است تنظیم می شود. UTC با ساعت گرینویچ فقط 0.9 ثانیه اختلاف دارد به همین دلیل تغییر ساعت تاثیر قابل توجهی بر روی صنعت هوایی ندارد.
چه کشورهایی قانون ساعت تابستانی را اعمال می کنند؟
قانون صرفه جویی در زمان نور روز و هماهنگی ساعت کار اقتصادی یا همان قانون ساعت تابستانی که به اختصار DST نامیده می شود در نزدیک به هفتاد کشور مختلف جهان اجرا می شود. طبق نظرسنجی ای که تسوط انیستیوی تحقیقاتی به نام YouGov انجام شد ۴۴٪ مردم بریتانیا موافق تغییر ساعت دوبار در سال صورت گیرد و حدود ۳۹٪ نیز موافق وضع فعلی هستند. شاید بتوان گفت بیشترین کشوری که از قانون ساعت تابستانی نفع می برد کشور اسکاتلند باشد زیرا تغییر ساعت باعث می شود از ساعت ۱۰ صبح به بعد طلوع آفتاب را ببینند. برخی کشورها هم به دلیل قرارگیری روی خط استوا و یا نزدیکی به آن از اجرای این قانون صرف نظر کرده اند. کشور های واقع در آسیای شرقی و همچنین کشورهای آفریقایی نیز ساعت های خود را تغییر نمی دهند. در چند وقت گذشته نیز پارلمان اروپا تصمیم گرفت که اجرای قانون صرفه جویی در زمان نور روز را از سال ۲۰۲۱ متوقف کند. این موضوع یکی از حاشیه های «برگزیت» بود. در سال ۲۰۱۹ بریتانیا به دنبال جدایی از پارلمان اروپا بود که این مسئاله در قالب انتخاباتی با عنوان برگزیت به رای گذاشته شد که البته رای نیاورد. علت تاثیر لغو قانون DST بر روی برگزیت مساله دو کشور ایرلند بود. چرا که با تغییر ساعت رسمی کشورهای عضو پارلمان اروپا، جمهوری ایرلند و ایرلند شمالی که مناقشات مرزی بسیاری را با هم دارند در مناطق مختلف زمانی قرار گرفته و مسئله زمان هم به منازعات این دو کشور افزوده می شد. نکته دیگر درمورد قانون ساعت تابستانی این است که بسیاری از کشور های اسلامی مانند مراکش (مغرب) به هنگام ماه رمضان که در تابستان است این قانون را بدلیل دیرشدن در زمان افطار اجرا نمی کنند. البته برخی از کشور ها به مانند ایران نیز باوجود ماه رمضان اجرای قانون DST را به تعویق نمی اندازند.
آیا زمان مفهومی پایدار است یا ماهیتی گذرا دارد؟
امروزه با پیشرفت تکنولوژی و پیدایش انواع ساعت ها، زمان سنج ها، اسمارت فون ها و… که همگی زمان را در اختیار شما قرار می دهند شاید فکر کنید که زمان به شکل ثابت و منظم چرخه خود را طی می کند اما اینگونه نیست. این امر در گذشته بیشتر به چشم می آمد. تمدن های پیشین باتوجه به طولانی شدن روز و یا کوتاهی آن روزها را به دو دوره ۱۲ ساعته تقسیم بندی می کردند؛ بدین شکل که ۱۲ ساعت بهار و تابستان که روزها طولانی تر بود با دوره ۱۲ ساعته پاییز و زمستان متفاوت بود. پس از اختراع ساعت های مکانیکی و تعریف بازه های زمانی و با ایجاد خط راه آهن و گسترش خطوط ریلی مفهوم اختلاف زمانی در بین شهر های مختلف به وجودآمد. از این رو کشور ها شروع به همگام سازی ساعت های خود با حرکت های قطار کردند. نخستین کشور پیشرو در این زمینه انگلستان بود که راه آهن بزگ غرب انگلستان در سال ۱۸۴۰ میلادی و بعدها خط آهن سراسری خود را (در سال ۱۸۹۳) با ساعت گرینویچ منطبق کرد. پس از چند سال و در اوایل قرن بیستم ، فرانسه نیز ایستگاه های راه آهن خود را با ساعت معیارش یکسان سازی کرد.